Een orkaleven

‘Dit is het verhaal van de orka Tuschka.’ Zo begint het voorwoord van het boek. Het woordje ‘van’ is bewust gekozen. Astrid van Ginneken vertelt in haar boek over de belevingswereld van orka’s gezien door de ogen van Tuschka, een jong vrouwtje. Tuschka is een fictief figuur. De publicatie van het boek valt toevallig samen met alle commotie over Morgan. U weet wel, de orka in Harderwijk, over wiens lot rechtszaken lopen en de verschillende partijen lijnrecht tegenover elkaar staan.

Het verhaal is opgebouwd uit drie delen. Deel 1 vertelt het verhaal over de geboorte van Tuschka, haar familie en haar leven als kalf in een school visetende orka’s. Deel 2 is het relaas van haar verblijf in een zeedierenpark. Dit deel is gebaseerd op de ervaringen van de schrijfster met Gudrun . Een orka die als jong kalf eind jaren zeventig uit het water voor de kust van IJsland werd gevist en terechtkwam in het Dolfinarium Harderwijk. Het laatste deel gaat over de vrijlating van de inmiddels jongvolwassen Tuschka en de hereniging met haar familie.

Van Ginneken geeft een duidelijk beeld van de complexe sociale structuur binnen een school. Hoe orka’s hun hele leven, letterlijk zij aan zij met dezelfde familieleden, de wereldzeeën doorkruisen. Hoe ze met elkaar communiceren en allemaal luisteren naar de leidster, het oudste vrouwtje. Hoe deze gehoorzaamheid voortkomt uit vertrouwen en niet uit dominantie. Of zoals de schrijfster het samenvat: ‘Saamhorigheid en vertrouwen vormen de essentie van een orkaleven.’ Dat vermogen tot vertrouwen is een van de redenen dat orka’s in gevangenschap kunnen leven.

Dit wordt duidelijk in het tweede deel, waarin Tuschka vriendschap sluit met enkele trainers. Het is niet moeilijk om te bedenken hoe opwindend het voor trainers moet zijn om te werken met deze dieren. Hun gratie, kracht en wendbaarheid. Dat een wild dier als een orka relaties kan vormen met wezens anders dan hijzelf, zegt veel over zijn grote intelligentie en empathische vermogens. Het zijn diezelfde eigenschappen waardoor mensen deze imposante dieren kunnen domineren.

Het boek is geen aanklacht tegen dolfinaria en zeedierparken. Wel laat het alle facetten zien van het leven van een orka in gevangenschap. De eindeloze trainingen, de beloningen met (dode) vis en de shows, die ze meerdere keren per dag moeten opvoeren voor drommen schreeuwende mensen. Het lot van mannetjesorka’s die voor de voortplanting moeten zorgen is nog schrijnender. Zij zijn veroordeeld tot levenslang rondjes zwemmen in een veel te klein bassin. Vaak afgescheiden van soortgenoten en het gezelschap van andere dieren. Reusachtige dieren die meters en meters diep kunnen duiken, gevangen tussen betonnen muren en metalen roosters.

Het laatste deel van het boek is niet gebaseerd op ware gebeurtenissen en vertelt over de terugkeer van Tuschka naar haar familie na acht jaar gevangenschap. Wellicht heeft Van Ginneken voorspellende gaven en is dit een beschrijving van de toekomst van Morgan, nu dat haar familie is gelokaliseerd. Na lezing van dit boek kan ik niet anders concluderen dan dat deze zachtaardige, intelligente en fantastische dieren zijn geschapen om over de oceanen te heersen en niet om op commando kunstjes uit te voeren. De schrijfster wijst het houden van orka’s in zeedierenparken niet zonder meer af, met het argument dat er ‘maar heel weinig kandidaten zijn die voor vrijlating in aanmerking zouden komen’, om een zin later op te merken dat orka’s in het wild beter af zijn. Wie het boek leest, kan geen andere conclusie trekken.

Het zij de auteur vergeven dat haar schrijfstijl naar mijn smaak wat al te beschrijvend is. Haar liefde voor en kennis over orka’s, deze magnifieke heersers van de wereldzeeën spat van elke pagina. In ruim 400 pagina’s doet Van Ginneken precies wat de flaptekst belooft: ze verandert je beeld van dit bijzondere dier voorgoed.

Tuschka – Het aangrijpende verhaal van een jonge orka, Astrid M. van Ginneken, 978 90 5011 385 4, 416 pp. incl. zwart-witfoto’s, € 19,95, KNNV Uitgeverij